Najsevernija opština na Kosovu - Leposavić spada u, prirodnim resursima, bogate opštine. Tome u prilog ne ide samo što je po teritoriji među najvećim na Kosovu, već sam geografski položaj i činjenica da se nalazi u naručju dveju planina, Rogozne i Kopaonika.  Upravo na planinskim visovima ovih planina, priroda je podarila izvorišta za oko dvadesetak planinskih reka koje pripadaju opštini Leposavić a koje se ulivaju u reku Ibar.  Većina ovih reka izvire  na Kopaoniku, planini koja se teritorijalno prostire na području tri opštine Raške, Brusa i Leposavića. Jedna od reka čije izvorište je u srcu Kopaonika jeste Bistrička reka kojoj ćemo u daljem tekstu posvetiti pažnju. Ne zbog njene bistrine (što predstavlja koren njenog imena), čistoće i obilja živog sveta, već zbog ekološke katastrofe koju je ova reka doživela a čiji je uzrok isključivo ljudski faktor. Ali krenimo redom.

Slika 1.korito Bistričke reke i Vikend naselje na vrhu

O Kopaoniku  - “Sunčanoj planini”

Kopaonik je najveći planinski masiv u Srbiji koji se pruža od severozapada ka jugoistoku dužinom od oko 75 km, čija je širina u srednjem delu oko 40 km. Jedan njegov deo je zaštićena zona i predstavlja “Nacionalni park” Kopaonika u okviru koga postoji veći broj zaštićenih prirodnih celina. Njegov najviši vrh je Pančićev vrh sa 2017 metara nadmorske visine. Kopaonik se nalazi između reka Ibra i Sitnice na zapadu, Laba na jugoistoku, Jošanice i Kozničke reke na severu dok je istočna strana omeđena dolinom reke Rasine i Toplice. Ceo planinski masiv je dobio naziv po velikom rudnom bogatstvu koje je na njemu eksploatisano još od doba Rimljana. Rimski put, koji su napravili i koristili Rimljani, kojima je naselje bilo u selu Ostraće koje pripada opštini Leposavić, a rudarili su na Kopaoniku u Belom Brdu. Ime sela Ostraće pominje i italijanski putopisac Zeno Katerini, koji je tim krajevima prolazio posle Kosovskog boja (Kastel di to Ostrati), tj. tvrđavu u Ostraću, a ostaci te tvrđave danas su u tragovima. Kasnije su isti put za rudarenje koristili turski osvajači. Koliko je bogato ovo nalazište olova, cinka i srebra u Belom Brdu, govori i to što su pre Drugog svetskog rata koncesije u Trepči imali Englezi. I zbog toga Kopaonik zovu „srebrna planina”. Kopaonik zovu još i  „Sunčana planina“  a to je jer je na ovoj planini skoro 200 sunčanih dana godišnje. Kopaonik nije izvorište velikih reka zbog relativno malih godišnjih padavina ali zato postoji gusta mreža malih površinskih tokova koji potiču od brojnih izvora sa cele površine ove planine, od kojih su neki sa hladnom vodom, neki su lekoviti sa povećanom radioaktivnošću i mineralizacijom vode.  Ova planina obiluje i raznovrsnim biljnim i životnjskim svetom, pa može se reći da predstavlja oazu za mnoge naučnike koji se bave proučavanjem flore i faune. Zahvaljujući razvijenom turističkom centru sa savremenim hotelima i pratećim objektima, Kopaonik predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji, kako zimskom tako i u letnjem periodu.

Osim rudnika Belo Brdo, drugi potencijali koje nudi deo planine Kopaonik koji se nalazi na teritoriji opštine Leposavić nisu iskorišćeni. Postojale su razne inicijative da se pokrene turizam u ovom delu Kopaonika, medjutim sve je ostalo na tome. Možda je razlog zašto se ne iskoristi turistički potencijal Kopaonika u 30 hektara terena koje je potrebno deminirati od zaostalih kasetnih bombi nakon NATO bombardovanja. Pored toga, nesavesnim ponašanjem meštana ali i neadekvatnom brigom nadležnih organa, prirodna bogastva koje Lepisavićka strana Kopaonika nudi godinama su uništavana. Nesavesna i neplanska seča šuma, zagađenje rečnih tokova, što od divljih deponija, što od otrovnih materija koje se ispustaju iz rudnika, samo su neki od primera svirepog odnosa prema prirodnom blagu koje je na izdisaju.

Bistrička reka i njeno zagađenje

Kao što već spomenusmo, u samom srcu Kopaonika izvire jedna od mnogobrojnih reka ove planine – Bistrička reka. Iako joj je izvorište na teritoriji opštine Raška, veći deo svog vijugavog toka je na Leposavićkoj strani i uliva se Ibar. Protiče kroz sela Ćirkoviće, Bistrica i pored Donjeg Jarinja. Nekada ova reka je bila čista i bistra baš kao što joj i ime kaže, a od ribljeg fonda prednjačila je pastrmka, za koju se zna da joj je stanište samo u čistim planinskim vodama. Međitim, ubrzanim i ne kontrolisanim razvojem turizma na Kopaoniku, počelo je postepeno uništavanje život sveta u ovoj reki, da bi se došlo do toga da Bistrička reka ponese naziv “mrtva reka”.

Slika 2.Bistrička reka u selu Ćirkovići

“Nema u reci više živog bića, ni žaba nema a kamoli riba. A nekad je to bilo puno”. Ovo su reči Živka Banovića meštanina sela Ćirkoviće koji nas upoznaje sa trenutnom situacijom i kakva je reka nekada bila. Po njegovim rečima meštani ovog sela vodu sa reke koristie samo ponekad za navodnjavanje voća, međutim čak je i voće počelo da se suši od te vode. “Ovde kod nas u selu malo je drugačije, ali kad se krene uzvodno to više nije reka to je kanalizacija. Pogotovu kad padne kiša, tad verovatno gore otvore šahte i sve puste u reku” ističe Banović. “Reka je zagađena mnogo. Sa Kopaonika je zagađena. Ranije se pilo sa te reke. Bila je bogata ribom, naročito pastrmkom, sada je mrtva reka. Obraćali smo se nadležnima, ali ništa od toga, reka je i dalje mrtva. Šteta ovakva rečica, bistra je bila, pilo se sa nje” kaže Dragoljub Ćirković.

Glavni zagađivač ove reke je Vikend naselje. Vikend naselje  nalazi se na namorskoj visini od oko 1500m uz glavni put Kopaonik-Raška. Naselje ima veliki broj privatnih vikendica i kuća, a poslednjih nekoliko godina došlo je do otvaranja nekoliko hotela i apartmanskih kompleksa. Problem je u tome što ovo turističko neselje nema adekvatan kanalizacioni sistem. Kanalizacioni sistem na Kopaoniku obuhvata samo glavni kolektor koji otpadne vode iz centra turističkog naselja odvodi do postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Postrojenje se nalazi u neposrednoj blizini nekadašnjeg hotela "Bačište", iznad Vikend naselja. Usled neadekvatnog tehničkog rešenja, postrojenje je van funkcije, a lokacija predstavlja crnu ekološku tačku Kopaonika. Otpadne vode se iz glavnog kolektora, bez prethodnog tretmana, direktno izlivaju u obližnju Bistričku reku, koja je vremenom (kao što smo to već par puta rekli ali je neophodno naglasiti) postala "mrtva reka". Otpadne vode u ovom naselju se odvode u individualne septičke jame koje nisu sanitarno zaštićene i prete da ugroze podzemne vode na ovom delu planine. Vlasnici vikendica i dalje kopaju septičke jame, često u blizini izvora i bunara pošto tamo nema ni vodovodne mreže i to predstavlja veliku ekološka pretnja.

Nadležnost za kanalizacioni sistem u ovom delu Kopaonika ima Javno komunalno preduzeće iz Raške. Mi smo u par navrata pokušavali da stupimo u konktakr sa nekim iz ovog preduzeća, međutim na broj koji je nama dostupan niko se nije javljao. U intervju za list “Politika” direktor JKP “Raška” Radomir Jaćović ističe da se kanalizacioni otpad iz centra turističkog naselja odavno ne prečišćava. On dalje navodi da postrojenje koje je kupljeno i montirano osamdesetih godina radilo je samo jednu zimsku sezonu, a onda se pokvarilo i tek tada je utvrđeno da nije za tako niske temperature. Stoga, sav kanalizacioni otpad odlazi niz kopaoničke padine, u potoke i reke. Sa druge strane Bojan Milovanović, direktor Nacionalnog parka Kopaonik naglašava da oni godinama beleže svaki ekološki incident na prostoru Nacionalnog parka Kopaonik. I da pritom “na to, i usmeno i pismeno, upozoravamo nadležne i lokalne i državne organe, ali se stanje ne popravlja. Bilo je, istina, planova da se uradi primerena kanalizaciona mreža, govorilo se i o sumi od oko 17 miliona evra iz fondova EU, ali od toga još nema ništa” ističe Milovanović.

Inspektorka za zaštitu životne sredine u Raški Ana Minić, u razgovoru koji smo obavili sa njom, ističe da nije upućena u detalje projekta kanalizacione mreže, već samo zna da treba da se uradi kompletna kanalizaciona mreža na području Nacionalnog parka. Na pitanje da li opština Raška preduzima neško kako bi se sprečilo dalje zagađenje koje proističe iz Vikend naselja, rečima inspektorke Minić pojedinačne slučajeve prilikom ekoloških prestupa rešava komunalna inspekcija, dok je za otpadne vode, po Zakonu o vodama, nadležna je republička inspekcija.

Ovim pitanjem, po nama dostupnim informacijama jer smo se obraćali na više adresa, niko se još uvek nije bavio. Samim tim nisu rađena ni neka dublja istraživanja koja bi zahtevala uključivanje više nadležnih institucija. Dugi niz godina se čeka rešenje za ovaj ogroman problem. Problem se ne rešava, turističko naselje se širi kao i zagađenje koje preko Bistričke reke dospeva do Ibra.

Autor teksta; Filip Radojević

Ovaj tekst je objavljen uz podršku Evropske unije na Kosovu. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost TV Mreže i ne predstavlja nužno stavove Evropske unije na Kosovu.